Onderstaand stuk is eerder verschenen in het Algemeen Dagblad van zaterdag 21 maart 2015.
Door Roos de Jong, Filosofie studente, bestuurslid VIDIUS studentenunie, betrokken bij De Nieuwe Universiteit Utrecht.
Onderwijsinstellingen zijn verzand geraakt in reglementen en controles die gericht zijn op processen en cijfers. Universiteit Utrecht (UU) is met meer dan zesduizend medewerkers, ruim dertigduizend studenten, het bezit van vastgoed en een jaarlijks budget van 765 miljoen euro een grote organisatie. Dat zo’n organisatie om goed bestuur vraagt, zal niemand ontkennen. Het top-down beleid is echter uit de hand gelopen en veroorzaakt vervreemding. De academische gemeenschap voelt zich niet meer betrokken bij haar eigen universiteit; het zijn niet meer de studenten en docenten die de universiteit zijn.
Het ziet ernaar uit dat dit gevoel is ontstaan doordat het academische proces en het bestuurlijke proces niet bij elkaar lijken aan te sluiten. Aan de ene kant is er een academisch proces waarin het gaat om verwondering, creativiteit en kritisch denkvermogen. De universiteit is dé plek waar studenten worden opgeleid tot morele personen en goede burgers, die tegenover de arbeidsmarkt en maatschappij een kritische houding kunnen aannemen, de wereld kunnen interpreteren en blootleggen. ‘Bildung’, nietwaar? Binnen het bestuurlijke proces worden studenten uitgedrukt in getallen en euro’s en daar wringt dan ook de schoen. De waarde van honger naar kennis en inzicht die bij academische vorming centraal staat, valt niet enkel te begrijpen in termen van targets, prestatieafspraken en deadlines op diploma’s. De zogenaamde ‘financialisering’ leidt tot druk en machteloosheid op de werkvloer en verschraling van het onderwijs.
Wetenschappelijk onderzoek aan de universiteit is met dank aan de heer Plasterk bijna volledig afhankelijk van fondsen, subsidies en sponsoring door het bedrijfsleven. De manier van financiering werkt niet alleen marktwerking en concurrentie tussen onderzoekers in de hand, het zorgt ook voor een scheiding tussen onderwijs en onderzoek en een explosieve groei van tijdelijke contracten. De goedkope, flexibel inzetbare junior docenten worden uitgebuit en het onderwijs draait op hun vrijwillige extra inzet. Dit brengt docenten en onderzoekers in een ongewenste spagaat. De opdracht om zo veel mogelijk studenten, zo snel mogelijk af te laten studeren, laat amper ruimte en autonomie om studenten een waardevolle academische vorming mee te geven.
Hoewel er zich misschien al een oplossing aandient in de rendementshouding van studenten – er zijn genoeg studenten die er een kunst van maken om met zo min mogelijk inspanning het benodigde aantal studiepunten naar binnen te harken dat nodig is voor dat ogenschijnlijk waardevol papiertje – is er gelukkig een debat geopend. Juist over de academische waarden die vertegenwoordigd moeten zijn in de universiteit discussiëren studenten en docenten nu bij De Nieuwe Universiteit Utrecht en Rethink UU. Dit is geen aanval op het College van Bestuur (CvB) of de medezeggenschap van de UU; beide hebben het beste voor met de universiteit. Het probleem dat aangekaart wordt, is dat het erop lijkt dat ook zij nauwelijks iets te zeggen hebben over waar de universiteit voor staat.
Vanuit het beleid van Den Haag en de aanstelling van bestuurlijke talenten in de Raad van Toezicht worden de bestuurlijke processen dominant. Wij, studenten, docenten en onderzoekers, proberen juist weer betrokken te raken bij onze universiteit en de universiteit ruimte te geven om zichzelf kritisch te beschouwen en te overdenken. Het CvB en de medezeggenschap zou dit moeten toejuichen. In onder andere werkgroepen en Lunchbox Lectures worden alternatieven geëxploreerd om uiteindelijk op landelijk niveau te kunnen aanmoedigen dat het roer drastisch om moet. Een belangrijk doel hierbij is dat de betrokkenheid die nu is ontstaan – waardoor studenten, docenten en onderzoekers weer enthousiasme voor hun universiteit beginnen te voelen – op een bepaalde manier geïnstitutionaliseerd wordt.